Η Νεανική Βία υπό το Πρίσμα της Λακανικής Ψυχανάλυσης Κ. Γόγαλης

 

Η νεανική βία, ως κοινωνικό και ψυχολογικό φαινόμενο, έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες την επιστημονική κοινότητα. Πέρα από τις κοινωνιολογικές ή αναπτυξιακές ερμηνείες, η ψυχανάλυση του Ζακ Λακάν προσφέρει ένα διαφορετικό εννοιολογικό πλαίσιο που φωτίζει τη βία ως σύμπτωμα της αποτυχίας του υποκειμένου να ενταχθεί ομαλά στο συμβολικό πεδίο της γλώσσας και του Νόμου. Το άρθρο αυτό επιχειρεί να αναλύσει τη νεανική βία μέσα από τις βασικές λακανικές κατηγορίες —το Συμβολικό, το Φαντασιακό και το Πραγματικό— και να αναδείξει τη βία όχι ως παθολογία ή ηθική εκτροπή, αλλά ως λόγο του υποκειμένου, ως κραυγή για αναγνώριση και νόημα.

 1. Εισαγωγή: Η ανάγκη ενός διαφορετικού βλέμματος Στην εποχή της κοινωνικής ρευστότητας (Bauman, 2005) και της αποδυνάμωσης των θεσμών, τα φαινόμενα νεανικής βίας λαμβάνουν ολοένα και πιο πολύπλοκες μορφές: σχολική επιθετικότητα, διαδικτυακός εκφοβισμός, αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, ακόμα και βίαιες πράξεις με συμβολικό χαρακτήρα. Οι συνήθεις κοινωνιολογικές προσεγγίσεις τείνουν να αποδίδουν τη βία σε κοινωνικές ανισότητες, οικογενειακή αποδιοργάνωση ή πολιτισμική κρίση. Αν και σημαντικές, αυτές οι προσεγγίσεις συχνά παραβλέπουν το υποκειμενικό υπόβαθρο της βίας, το εσωτερικό βίωμα του νέου που επιχειρεί, μέσω της πράξης, να διατυπώσει κάτι που δεν μπορεί να ειπωθεί. Η ψυχανάλυση του Λακάν (1953/2006) έρχεται να προσφέρει ένα εναλλακτικό βλέμμα. Για τον Λακάν, η βία δεν είναι απλώς αποτέλεσμα κοινωνικών πιέσεων ή ατομικών παρορμήσεων, αλλά σύμπτωμα που αποκαλύπτει τη ρωγμή στη σχέση του υποκειμένου με τη γλώσσα και τον Άλλο. Το υποκείμενο είναι προϊόν του λόγου, της επιθυμίας και των συμβολικών εγγραφών που το περιβάλλουν· όταν αυτές οι εγγραφές αποτύχουν, η πράξη —και συχνά η βίαιη πράξη— γίνεται η μόνη δυνατή μορφή επικοινωνίας. 

 2. Το Συμβολικό και η αποτυχία της εγγραφής Η λακανική θεωρία θεμελιώνεται στην ιδέα ότι το υποκείμενο συγκροτείται εντός του Συμβολικού, 

Θεατρικός Μονόλογος – Ημέρα της Άνοιξης από το ποίημα Spring Day του John Ashbery

John Ashbery 

 (Σκοτάδι. Ένας προβολέας φωτίζει σιγά-σιγά τη σκηνή. Στο κέντρο, ένας άνθρωπος, μόνος. Κοιτάζει προς τα πάνω, σαν να αφουγκράζεται κάτι στον αέρα. Μιλάει αργά, σαν να προσπαθεί να πιάσει τις σκέψεις του.) ΑΝΘΡΩΠΟΣ (σιγανά, σαν να συλλογίζεται) Η άνοιξη... Η άνοιξη είναι ελπίδα. Ένα κυνήγι έξω από τη νύχτα, στα πεζοδρόμια της ημέρας. Σαν τον αέρα που εισπνέεις σε μια πόλη εύθραυστη, φτιαγμένη από χαρτί. Τον κρατάς μέσα σου για λίγο, τον αφήνεις να σε γεμίσει... Και μετά; Εκπνοή. Κι εκείνος επιστρέφει στον κόσμο, χάνεται, γίνεται κάτι άλλο. 

(παύση. Αλλάζει τόνο, σαν να αφηγείται ένα όνειρο) Το βράδυ επιστρέφει. Φέρνει μαζί του αμφιβολίες. Σκέψεις, χιλιάδες σκέψεις, σαν σμήνος που πετά γύρω από το κεφάλι μου. Θέλω να τις διώξω, να τις αποκρούσω, με χέρια, με λόγια, με ό,τι έχω... Αλλά το πρωί, αυτές είναι πάλι εδώ. Μια ψυχρή ελπίδα. Ο αέρας που ήταν χθες, σήμερα είμαι εγώ. (χαμογελάει πικρά, περνάει το χέρι στα μαλλιά του) Το κεφάλι μου γλιστρά από το χέρι. Δεν ξέρω αν πρέπει να γελάσω ή να κλάψω. Τι σημασία έχει; Το δίνεις και το να παίρνεις είναι ένα. Το σώμα μου χαλαρώνει. Σαν να ξαπλώνω δίπλα σε ένα ρυάκι. (κλείνει τα μάτια, σαν να αισθάνεται κάτι βαθιά) Ξυπνώ. Νιώθω τη δύναμή μου. Τη μυστική γλυκύτητα πριν γίνω ζωή. Γίνομαι και εγώ μια ανταλλαγή. Σχίζομαι από τη μήτρα του χθες, διαλύομαι πριν καν υπάρξω ολοκληρωμένος. (ξαφνικά, αλλάζει διάθεση. Φωνή πιο δυνατή, γεμάτη ορμή)

Social Research.eu: Kostas Gogalis Love, Facebook and Friendship: a ca...

Social Research.eu: Kostas Gogalis Love, Facebook and Friendship: a ca...:   According to Bauman’s   Liquid Love (2003), the advance in virtual proximity makes human connections frequent and shallow...

Slavoj Zizek Ego Ideal and Superego: Lacan as Viewer of Casablanca

Nothing forces anyone to enjoy except the superego. The superego is the imperative of jouissance - Enjoy! [1]


Although jouissance can be translated as "enjoyment," translators of Lacan often leave it in French in order to render palpable its excessive, properly traumatic character: we are not dealing with simple pleasures, but with a violent intrusion that brings more pain than pleasure. This is how we usually perceive the Freudian superego, the cruel and sadistic ethical agency which bombards us with impossible demands and then gleefully observes our failure to meet them. No wonder, then, that Lacan posited an equation between jouissance and superego: to enjoy is not a matter of following one's spontaneous tendencies; it is rather something we do as a kind of weird and twisted ethical duty.

Λόρενς Ντάρελ. Αλεξανδρινό Κουαρτέτο

Η αόρατη πόλη


ΛΟΡΕΝΣ ΝΤΑΡΕΛ: Αλεξανδρινό κουαρτέτο, εκδόσεις Μεταίχμιο, μτφρ. Μαριάννα Παπουτσοπούλου, σελ. 997
Η πόλη είχε δύο κέντρα βάρους -τον αληθή και τον μαγνητικό βορρά της φυσιογνωμίας της: κι ανάμεσά τους, η ιδιοσυγκρασία των κατοίκων της σπίθιζε άγρια σαν διαρροή ηλεκτρικής εκκένωσης      Τζαστίν
Όταν επανέρχεται κανείς αναγνωστικά σε ένα κείμενο καταξιωμένο γενικότερα, ας πούμε "κλασικό" -εάν σημαίνει πια κάτι αυτός ο ρευστός όσο και τετριμμένος τελικά όρος- επιχειρεί το αυτονόητο: να απαλλαγεί από το "άγχος της επίδρασης", για να χρησιμοποιήσω πολύ ελεύθερα και κατ' αναλογίαν όσα έλεγε ο Χάρολντ Μπλουμ για την "επιβαρυμένη" σχέση του προγονικού με τον επιγονικό συγγραφέα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει ο αναγνώστης να πάρει τις αποστάσεις που χρειάζονται από τη βαριά σκιά του έργου, ούτως ώστε η νέα πρόσληψή του να γίνει με τις όσο γίνεται πιο ελεύθερες, μη συμπλεγματικές προϋποθέσεις: το θέμα είναι, με άλλα λόγια, με ποιο τρόπο μπορεί να το αντιμετωπίσεις ανεπηρέαστα, νιώθοντας ότι η κριτική σου στάση θα πρέπει να είναι απαλλαγμένη από μια "αποδομητική" διάθεση. Γιατί είναι φυσικό κάθε αναγνώστης, φέρνοντας τον εαυτό του στη θέση του συγγραφέα ενός "άλλου" έργου (στην πραγματικότητα του "ίδιου" έργου) να αισθάνεται ανταγωνιστικά ως προς το συγγραφέα τού συγκεκριμένου κειμένου που διαβάζει.

Albert Camus: Άρνηση του ψεύδους, αντίσταση στην καταπίεση

Απόσπασμα από την ομιλία του Αλμπέρ Καμύ στο δημαρχείο της Στοκχόλμης στις 10 Δεκεμβρίου 1957 μετά την απονομή του βραβείου Νομπέλ. Είναι σαν να έχει γραφτεί σήμερα.

«Αρκεί η σιωπή ενός άγνωστου φυλακισμένου, εγκαταλελειμμένου, που ταπεινώνεται στην άλλη άκρη της γης, για να ανασύρει τον συγγραφέα από την εξορία του» έλεγε ο Αλμπέρ Καμύ

Slavoj Žižek Shoplifters of the World Unite on the meaning of the riots

Repetition, according to Hegel, plays a crucial role in history: when something happens just once, it may be dismissed as an accident, something that might have been avoided if the situation had been handled differently; but when the same event repeats itself, it is a sign that a deeper historical process is unfolding. When Napoleon lost at Leipzig in 1813, it looked like bad luck; when he lost again at Waterloo, it was clear that his time was over. The same holds for the continuing financial crisis. In September 2008, it was presented by some as an anomaly that could be corrected through better regulations, etc; now that signs of a repeated financial meltdown are gathering it is clear that we are dealing with a structural phenomenon.